بازخوانی مدرن از دین توسط مهندس بازرگان

بازخوانی مدرن از دین توسط مهندس بازرگان

سعید کریم داداشی

• چیستی و فهم دین یکی از دغدغه های بشر خاکی در طول تاریخ ادیان بوده است؛ اندیشمندان اسلام شناس نیز از زمان ظهور دین مبین از چنین دغدغه ای تهی نبوده و نیستند و بر اساس مبانی فکری مختلف سعی کرده اند جواب گوی این پرسش باشند.

خط قرمز: التقاط معارف بشری و معرفت دینی

• التقاط سایر معارف بشری و معرفت دینی یکی از حساسیت های متولیان دین قلمداد می شود که در متون دینی هم مورد نکوهش قرار گرفته است و در طول تاریخ نیز این امر، تحت عنوان تفسیر به رای، خط قرمزی بوده که علما سعی کرده اند از آن دوری کنند.

• پس از تحقق مدرنیته، جوامع دینی با تعارض یافته های جدید و دین مواجه شدند که عده ای حکم به کنار گذاشتن دین داده و معرفت بشر مدرن را ترجیح دادند و گروه دیگر بر حفظ معرفت دینی مصمم بودند؛ در این بین جریانی با پذیرفتن مباحث مدرن و بدون توجه به لایه های عمیق اندیشه غرب به حفظ دین نیز تاکید می کرد و با نگرش مدرن به بازخوانی دین می پرداخت.

جهان اسلام در مواجه با مدرنیته

• جهان اسلام نیز از ابتدای مواجه خود با مدرنیته، شاهد هر سه رویکرد بوده است ولی تمرکز این نوشته بیشتر بر رویکرد سوم است؛ طنطاوی در کتاب «الجواهر فی تفسیرالقرآن الکریم» و احمد خان هندی در کتاب«تفسیر القرآن هوالهُدی و الفرقان» نمونه های اولیه بازخوانی دین با گزاره های پوزتیویسمی تلقی می شوند و در ادامه خوانش های لیبرالی ، مارکسیتی ووو نیز بر این ها افزوده شده است.

• در ادامه ی جریان بازخوانی دین بر اساس گزاره های مدرن ، در قرن جدید هجری شمسی گروه های مختلفی ظهور کردند که در میان آنها اسامی که از همه بیشتر شنیده می شد جنابان علی شریعتی ، مهدی بازرگان و مرحوم طالقانی بودند.

• 30 دی ماه سالگرد درگذشت مهندس بازرگان می باشد و از آنجای که ایشان از افراد تاثیرگذار در سایر جریان های فهم مدرن از دین تلقی می شود، ورودی خواهیم داشت به پروژه فکری و اجتماعی ایشان.

• مهندس مهدی بازرگان در اذهان مردم بیشتر به یک سیاست مدار مُصدقی که بعد از انقلاب اسلامی، دولت موقت را تشکیل داده، شناخته می شود در حالیکه وی از دهه 30 در کنار کار های سیاسی با بهره گرفتن از تجربه نهضت ملی شدن صنعت نفت ، فعالیت های فرهنگی و اجتماعی را برای تربیت نیرو کارآمد برای پیشرفت ایران زمین با همکاری دکتر سحابی ، شهید مطهری و جناب مهدی حائری یزدی …. آغاز می کند.

بازخوانی مدرن از دین

• بازرگان معتقد بود برای پیشرفت کشور باید از تفسیر قشری و سنتی از دین عبور کنیم و به بازخوانی مدرن از دین بپردازیم و بر اساس آن نیروی کارآمدی تربیت کنیم؛ لذا مهندس در این وادی از شیمی، فیزیک و ریاضی مدرن کمک می گرفت تا بتواند قرائت سنتی دین را به چالش بکشد و نسبت توحید، تکامل، طبیعت، احکام ووو را با گزاره های پوزتیوستی بازخوانی نماید.

• بازرگان اگر چه سعی می کرد از حیث روش شناختی مدرن باشد ولی از ساحت معرفت و هستی شناختی بر مبانی جامعه سنتی خود ایستاده بود؛ لذا هیچ وقت به عنوان معرفت شناس لیبرال این گزاره ها را مورد توجه قرار نداد و تا انتها در لایه های سطحی اندیشه غرب شناور بود.