علامه طباطبایی ره و علم دینی

علم دینی اصطلاحی نوپدید در ادبیات علمی و دینی ماست که نیاز به تبیین و توضیح دارد. علاوه بر معانی تصوری علم دینی، بحث‌های زیادی بر سر امکان تحقق علم دینی هم درگرفته است. آیا علم قابل دینی‌شدن است؟ وجه تمایز علم دینی با علم غیردینی چیست؟ آیا همه علوم می توانند وصف «دینی بودن» را قبول کنند؟

• معارف انسان دو گونه اند علمی و عملی معارف علمی آن آرا و نظرات حقی است که به باری اول _عز اسمه_ اسمای او، صفات او، افعال زیبای او، ملائک مقربین و نظام خلقت در آغاز و پایانش بازمی گردد و معارف عملی آن آرا و نظرات حقی است که به کمالات خاص نفس حفظ می شود تا نفس با آن ها یعنی کمالات بدنی زندگی لازم را در حیات دنیا داشته باشد و این کمالات بدنی کمالات نوعیه از باب شهوت و غضب است که این دو سنخ کمال برای حیات دنیا لازم بوده و کمال بدن است.

• و اینها کمالاتی هستند که از بدن به نفس می رسند چه انسان تنها باشد و چه با جمع کوچک اهل منزل و چه با همه مردم اهل محله و دیار و مملکت و سرزمین و جهان. همچنین افعالی وجود دارد که به واسطه آنها این ملکات زیبا به دست می آید و حفظ می گردد ، و اگر آن افعال نباشد به سببی که پیش از این مطرح گشت – آن ملکات استقرار نمی یابد؛ زیرا ملکه با ورود افعال غير مناسبش ثبوت پیدا نمی کند.

• لذا روشن می شود که واجب است آرای وارد بر رسول که شریعت نامیده می شود شامل همه آنها باشد یعنی شامل معارف علمی و عملی به همه اقسام مطرح شده. در آن شریعت، آرا و نظراتی که قبول آن ها واجب است بیان می گردد؛ آرا و نظرات در باب خداوند بلند مرتبه ، اسمای او، صفات او و ترتیب خلقت او در مبدا و معاد؛ سپس نظرات و آرای حقی در باب اخلاف نفس، فضائل و رذائل آن بیان می شود؛ سپس قوانین معینی برای اجتماع شهری و خانوادگی بیان می گردد که این قوانین بین امور مباح و حرام تمایز می گذارد و این تمایز بر اساس تناسب با معارف حقه است؛ زیرا کمال در اجتماع خانوادگی و شهری مقصود بالذات نیست بلکه برای امری دیگری قصد شده است. سپس به مقداری به احکام اجتماعی خانوادگی و شهری پرداخته می شود که موجب رساندن انسان به مقصود بالذات است.

• سپس در شریعت، افعالی که موجب حفظ معارف می گردد، تبیین می شود و آن همان چیزی است که عبادات نامیده می شود که شامل انواع خضوع، خشوع و به کار گرفتن احترام نسبت به خداوند بلند مرتبه است و همچنین شامل اعمال شخصیه که به عبادات ملحق می شود، است. اینها همان چیزی است که شریعت شامل آن است.

• و غیر از اینها مانند علوم صناعت ها و حالات، خارج از شریعتند، مگر آنکه از حیث صحت و فساد به شریعت مرتبت گردند؛ مانند لزوم نوعی پزشکی ، مهندسی و سایر مشاغل و صنعت ها.

• رساله النبوات و المنامات علامه طباطبایی فصل پانزده